Józef Mehoffer

---

Życiorys

Młodość i wykształcenie

Józef Mehoffer przyszedł na świat w rodzinie, gdzie wartości polskie splatały się z austriackim dziedzictwem. Jego dziadek, Joseph Edler von Mehoffer (1786–1844), pełnił rolę publicysty i urzędnika w Galicji, a jego przodkowie osiedlili się tutaj na Morawach. Początki kariery ojca, Wilhelma Mehoffera, który do końca życia był oddany swojej rodzimej ziemi, odbyły się w Ropczycach, gdzie był pierwszym starostą po uzyskaniu autonomii przez Galicję. W rodzinnym domu Józefa, w którym wychowywano pięciu synów, kładziono duży nacisk na edukację. Wkrótce po narodzinach chłopca rodzina przeniosła się do Krakowa, a wcześnie osierocony przez ojca, rozpoczął edukację w Krakowie.

Pierwsze kroki w nauce stawiał w Gimnazjum Św. Anny (1879–1887), gdzie miał okazję poznać m.in. Stanisława i Tadeusza Estreicherów oraz Stanisława Wyspiańskiego czy Lucjana Rydla. Po zakończeniu nauki w gimnazjum, zdecydował się na dalsze kształcenie w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych, gdzie uczył się u samego Jana Matejki. W międzyczasie rozpoczął także studia prawne na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Mehoffer wykonał swoje pierwsze prace artystyczne, takie jak szkice do dzieła Śmierć królowej Barbary. Po krótkim pobycie w Wiedniu, gdzie kontynuował studia artystyczne, powrócił do Krakowa, gdzie powstała kompozycja Powrót Odysa zainspirowana dziełami Grottgera. Wkrótce potem, w marcu 1891 roku, przeprowadził się do Paryża, aby zdobyć nowe doświadczenia artystyczne. Właśnie w stolicy Francji namalował swój pierwszy zachowany olejny obraz Papież Leon I przed Attylą.

1891–1898: wczesny okres twórczości

Po przybyciu do Paryża, Mehoffer próbował swoich sił w École nationale supérieure des beaux-arts, jednak początkowo nie odniósł sukcesu. Uczył się w École nationale supérieure des arts décoratifs i Academie Colarossi, by po roku przystąpić do wymarzonej szkoły. W tym czasie, dzięki bliskiej współpracy z Stanisławem Wyspiańskim, stali się współautorstwem witrażu do kościoła Mariackiego w Krakowie. Jego artystyczne odkrycia uwidaczniają się w licznych pracach, w tym pierwszym autoportrecie z 1892 roku.

Mehoffer wracał do rodzimego kraju w 1894 roku, gdzie tworzył obrazy i projekty dla kolejnych zleceń, w tym witraż w kaplicy Radziwiłłów. Jego styl i technika malarska zmieniły się z bardziej klasycystycznego na nowoczesny. Warto zauważyć pejzaż zimowy Pejzaż zimowy z Grybowa, gdzie dostrzega się wpływy impresjonizmu. Jego głównym dziełem tego etapu pozostaje Drobiazgi na kominku (1895), które łączy różnorodne techniki oraz style.

Mehoffer wziął również udział w międzynarodowym konkursie na witraże do katedry we Fryburgu, gdzie jego projekt zdobył uznanie. Pierwsze witraże, które zrealizował, są znane z historycznych akcentów, jednak coraz bardziej wprowadzał elementy secesji oraz osobisty styl, który na stałe miał zdominować jego dalsze prace.

1898–1914: dojrzała twórczość

W 1903 roku Mehoffer stworzył Dziwny ogród, który stał się jednym z jego najbardziej znanych dzieł. Artysta dostrzegał w nim nie tylko rodzinne szczęście, ale przede wszystkim połączenie z naturą i secesyjnymi motywami, co spotkało się z uznaniem krytyków. Dziwny ogród zdobył uznanie na międzynarodowych wystawach, a sam malarz zyskał status uznanego artysty.

Obok portretów żony, jego twórczość charakteryzowała się zarówno malarstwem, jak i projektami witraży. Realizował zlecenia dla wielu kościołów, takich jak kaplica Grauerów i kościół Franciszkanów w Krakowie. Jego innowacyjne podejście do tradycji malarstwa oraz pasja do tworzenia witraży widoczne są w jego dziełach do kaplicy Szafrańców oraz katedry wawelskiej.

1914–1939: okres międzywojenny i okupacji

W latach 1917–1918 jego prace, takie jak olejny obraz Czerwona parasolka, odzwierciedlają francuskie wpływy impresjonizmu. Zajmował się także tworzeniem portretów znanych osobistości, takich jak Józef Piłsudski czy Celina Sarowa. Zadbał także o walory estetyczno-artystyczne banknotów w Polsce, a jego projekt stuzłotowego banknotu z dnia 2 czerwca 1932 roku był niemałym osiągnięciem.

Mehoffer kontynuował pracę nad projektami przestrzennymi, tworząc zarówno witraże, jak i polichromie dla różnych świątyń oraz instytucji. Jego twórczość nie ustawała w trudnych czasach, w jakich przyszło mu żyć, co tylko podkreślało jego oddanie sztuce.

1939: Okres okupacji i śmierć

Po ataku na Polskę w 1939 roku, artysta zmuszony był do ucieczki do Lwowa. Tam, w obliczu zagrożenia i ciągłego niepokoju, 15 grudnia zgłosił się do sztabu niemieckiego. Warunki życia nie poprawiały się, a w marcu 1940 roku Mehoffer stracił bliską osobę, co miało duży wpływ na jego zdrowie psychiczne i fizyczne. Po powrocie do Krakowa, dwa lata później, jego stan zdrowia znacznie się pogorszył i zmarł 7 lipca 1946 roku na gruźlicę. Miejsce jego spoczynku znalazło się na cmentarzu Rakowickim, gdzie pozostał w pamięci jako wybitny artysta i mentor wielu młodych twórców.

Działalność pozaartystyczna

Józef Mehoffer, poza własną twórczością, angażował się także w działalność pedagogiczną. W 1905 roku objął akt rektora krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych. Oprócz licznych projektów artystycznych, pełnił także rolę wykładowcy, pozostawiając po sobie grono znakomitych uczniów, wśród których znalazł się Adam Bunsch oraz Jan Marcin Szancer.

Życie prywatne

W wrześniu 1899 roku miało miejsce ważne wydarzenie w życiu Józefa Mehoffer, ponieważ zawarł on związek małżeński z Jadwigą Janakowską. Ich znajomość rozpoczęła się pięć lat wcześniej, gdy oboje spotkali się w Paryżu.

Para doczekała się syna, Zbigniewa, który żył w latach 1900–1985. Jadwiga, będąca muzą artysty, często pozowała do jego portretów, mocno wpływając na jego twórczość.

Twórczość

Według Marty Smolińskiej-Byczuk, styl Żyda Mehoffera nie wpisuje się w żaden konkretny nurt artystyczny, co czyni go wyjątkowym w swoim rodzaju. Z biegiem lat artysta wypracował własny i charakterystyczny styl, który odzwierciedla jego osobiste podejście do twórczości.

Mehoffer godzi pragnienie ukazywania narodowego etosu z własną postawą artystyczną – rozdarcie wewnętrzne czy konflikt pomiędzy patriotycznym posłannictwem a chęcią dołączenia do pochodu -izmów w przypadku tej twórczości w zasadzie nie ma miejsca.

Mehoffer był wszechstronny w swoich działaniach artystycznych. Jego prace obejmują grafikę artystyczną oraz techniki takie jak akwaforta, akwatinta, autolitografia oraz malarstwo sztalugowe. Zajmował się również portretami kredkowymi, z których wiele stanowi istotną część jego dorobku twórczego.

Ważnym aspektem jego twórczości jest grafika użytkowa, która zajmowała znaczną część jego pracy. Tworzył liczne projekty graficzne książek, w tym okładek, kart tytułowych, ornamentów oraz inicjałów. Dodatkowo, projektował afisze, arkusze akcji, znaki towarowe oraz banknoty, a także realizował portrety ludzi oraz dziewięć cykli tematycznych poświęconych tańcowi.

Ordery i odznaczenia

Józef Mehoffer, wybitna postać w polskiej sztuce, został uhonorowany licznymi odznaczeniami, które świadczą o jego ogromnym wkładzie w kulturę. Poniżej przedstawiamy listę jego zaszczytów:

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, przyznany 11 listopada 1937,
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, otrzymany 2 maja 1923,
• Złoty Wawrzyn Akademicki, przyznany 5 listopada 1935.

Upamiętnienie

Józef Mehoffer to artysta, którego pamięć jest pielęgnowana w wielu miejscach w Polsce. Na ulicy Krupniczej 26 w Krakowie można odwiedzić Dom Józefa Mehoffera, będący oddziałem Muzeum Narodowego, który poświęcony jest jego twórczości.

W Turku artysta otrzymał tytuł honorowego obywatela. To miasto szczyci się również pierwszym w Polsce pomnikiem dedykowanym Mehofferowi – „Ławeczką Mehoffera”, zaprojektowaną przez Maję Brzyską, usytuowaną przy placu Henryka Sienkiewicza. Ponadto, Józef Mehoffer jest patronem Muzeum Miasta Turku.

Ropczyce również upamiętniają twórczość Mehoffera – jego imię nosi ulica oraz osiedle. W miejscowym Domu Kultury znajduje się pomnik artysty, stworzony przez Kazimierza Malskiego, a także ławka z napisem „Józef Mehoffer z Ropczyc po europejską sławę” na oparciu. W ropczyckim liceum ogólnokształcącym, przy wejściu, umieszczona jest tablica pamiątkowa poświęcona artyście, a wewnątrz znajduje się sala pamięci, gdzie można podziwiać kopie jego obrazów oraz projekty witraży, a także przeczytać krótką notkę biograficzną.

Dodatkowo, w wielu polskich miastach, takich jak Kraków, Warszawa, Gdańsk i Tarnów, można odnaleźć ulice noszące imię Józefa Mehoffera, co pokazuje, jak silny wpływ wywarł na kulturę i sztukę w naszym kraju.

---

Oceń: Józef Mehoffer

---